Hoe werkt de voedselbank?

Toegankelijke voedselhulp voorkomt gezondheidsschade

Meertalige webhulp Steffie legt uit hoe de voedselbank werkt

In Nederland leven meer dan een miljoen mensen onder de armoedegrens. De voedselbanken helpen hen die het ‘t hardste nodig hebben tijdelijk met voedselpakketten. Tal van bedrijven, instellingen, overheden en particulieren helpen hierbij.

Met geld, met eten, met diensten. In 2018 deelden 11.700 vrijwilligers één of meer keer per week voedsel uit aan ongeveer 140.000 klanten vanuit 169 lokale voedselbanken.

Je hoeft je nergens voor te schamen. We zitten hier allemaal in hetzelfde schuitje. Johan, klant van de voedselbank in Leiden

Onder de radar

Veel meer mensen komen in aanmerking voor deze vorm van noodhulp. Maar om diverse redenen maken ze hier geen gebruik van. Hierdoor ontstaat vaak gezondheidschade en een nog grotere armoedeval. Leer Zelf Online (LZO) onderzocht samen met Voedselbank Nederland en de voedselbanken van Den Haag, Leiden en Woerden waar dat aan zou kunnen liggen. We hadden naast de nodige deskresearch informele interviews aan de koffietafel met klanten en vrijwilligers. Daarnaast vormden we een focusgroep en een klankbordgroep.

Schaamte is een probleem

In totaal zijn vijftien klanten of mogelijke klanten van de voedselbank geïnterviewd of in een groep bevraagd. Ook hebben we zes vrijwilligers, twee betaalde krachten, een opbouwwerker, een GGD-functionaris en een buurtregisseur gesproken. Zowel de besloten focusgroep als de klankbordgroep leverde verrassende resultaten op. De mogelijke klanten die wij gesproken hebben, kwamen uiteindelijk allemaal in aanmerking voor hulp. Vandaar dat wij in dit artikel enkel nog spreken van klanten van de voedselbank.

Hoe wordt de voedselbank toegankelijker?

De diverse en zeer uiteenlopende gesprekken leveren puntsgewijs het volgende beeld en aanbevelingen op:

De klantenpopulatie voedselbanken is zeer divers. Lokaal zijn er zeer grote verschillen in culturen, talen, opleidingsniveaus en sociaaleconomische achtergronden. Steffie spreekt dan ook Engels, Turks, Tigrinya of Arabisch tegen de klanten;
Een deel van de klantenpopulatie hecht belang aan halal voedsel, dan wel een betere labeling van het verstrekte voedsel;
De klantenpopulatie heeft los van het opleidingsniveau zeer lage administratieve competentie vanwege diverse stressfactoren en bureaucratische voorgeschiedenissen;
Een groot deel van de klanten is doorverwezen door een breed scala aan instanties. We hebben lijsten met deze instanties en hun contactpersonen tot onze beschikking;
Klanten ervaren zeer hoge drempel om in contact te treden met de voedselbanken als gevolg van schaamte en onbekendheid met de werkwijze. Ook angst om de buren tegen te komen werd genoemd;
Wie weinig te besteden heeft of in de schulden zit, gaat door schaamte gedrag vertonen waardoor de armoede in stand blijft en zelfs erger wordt.
Klanten hebben vaak gering besef van de ernst van de situatie. Ze wachten tot het allerlaatste moment – niet zelden als het al te laat is – met het zoeken van noodhulp;
Sommige mensen hebben daarbij het gevoel dat hun probleem niet voldoende ernstig is om van de voedselbank gebruik te kunnen maken. Of ze hebben het gevoel dat het voedsel van de voedselbank beter terecht komt bij anderen, mede door het idee dat het aanbod schaars is;
Veel klanten staan onder bewindvoering of ontvangen een andere vorm van schuldhulpverlening. De problemen zijn naar eigen zeggen bijna altijd buiten hun schuld ontstaan;
Klanten beseffen vaak onvoldoende dat de periode waarin zij gebruik maken van de voedselbank, hoewel niet beperkt, in principe van tijdelijke aard is. Het is een tijdelijke hulp om met minder zorgen weer zelfstandig te kunnen worden;
Klanten vertonen meer dan gemiddeld gezondheidsproblemen door gebrek aan gezond voedsel, voedselonzekerheid en andere stressfactoren;
Uit onderzoek van de GGD blijkt dat ruim een kwart van de deelnemende bewoners van de Haagse Krachtwijken voedselonzeker is en dat dit onder andere gerelateerd is aan een lagere inname van groente, fruit en vis. Vanwege het hoge percentage voedselonzekerheid in de Haagse Krachtwijken en de mogelijke consequenties voor de gezondheid van onder andere een minder gezond voedingspatroon op de lange termijn is het belangrijk om te bekijken wat de impact is van de recente btw-verhoging op levensmiddelen en welke oplossingen of interventies er mogelijk zijn voor Den Haag om de situatie van haar voedselonzekere inwoners te verbeteren;
Klanten konden goed benoemen hoe een gezond voedingspatroon eruit zou moeten zien, maar gaven ook aan hoe moeilijk het is om daaraan te voldoen wanneer je je mentaal niet goed voelt of in een moeilijke situatie zit. De energie ontbreekt dan om bijvoorbeeld een gezonde maaltijd te koken;
Klanten met kinderen gaven aan dat mogelijke gezondheidsaspecten mee speelden bij hun gang naar de voedselbank;
Daar komt nog bij dat veel van de klanten die voedselonzekerheid ervaren alleenstaand zijn. Zij moeten dus ook de zorgen alleen dragen over of zij voldoende eten op tafel kunnen zetten voor zichzelf en de kinderen. Dat brengt ook stress met zich mee;
Aangewezen zijn op de voedselbank kan bijna iedereen, die getroffen wordt door zeer ongelukkige omstandigheden, overkomen. Wanneer klanten dit beseffen door gelijksoortige verhalen en geschiedenissen wordt hun schaamtegevoel minder;
Klanten ervaren eerst een gevoel van opluchting gevolgd door solidariteit als ze eenmaal de knoop hebben doorgehakt om hulp te aanvaarden. Mits ze binnen hun groep contact kunnen hebben met gelijkgestemden die dezelfde taal spreken;
Klanten hadden vaak eerder de eerste stap naar de voedselbank willen nemen. Klanten met kinderen hebben een lagere drempel. Naast het besteedbare inkomensniveau, zijn er ook andere indicatoren zoals veelvuldige broodmaaltijden, het mijden van sociale contacten en -evenementen, gezondheidsproblemen als gevolg van slechte goedkope voeding en divers middelen- en medicijngebruik;
Klanten kijken uit naar beëindiging van de noodhulp. De “schone lei verklaring” wordt haast als een statussymbool ervaren. Het betekent dat men het leven weer op de rit krijgt. Bij voedselbanken met een gezamenlijke wachtruimte ontstaan sociale verbindingen. Dat ervaart men dan wel weer als een gemis als de noodhulp beëindigd wordt. Gemeenschappelijke maaltijden zorgen voor extra verbindingen bij deze groep klanten;
Klanten spreken overal grote waardering uit voor het werk van de vrijwilligers. Ook het beschikbaar stellen van extra’s als cadeaus voor kinderverjaardagen en lichte medische hulpverlening wordt hogelijk gewaardeerd. In Leiden is sinds kort een bezorgservice actief voor klanten die slecht ter been zijn;
Opvallend zijn de grote rijen voor de deur voordat de voedselbanken opengaan. Blijkbaar zijn klanten bang dat het voedsel op is, als je te laat bent. Ondanks herhaalde geruststellingen dat het voedsel nooit op is;
De voedselbanken hebben zich volledig aangepast aan de lokale situatie. Qua procesgang zitten alleen generieke elementen in de normbedragen en het “welkom pakket”. De intake gebeurt over het algemeen persoonlijk;
De verhouding tot de gemeente is ambivalent. Verwijzers zijn soms slecht op de hoogte van de normstelling van de voedselbanken. Men zou meer en gerichter kunnen verwijzen is een algemene notie. Ook met de lokale politiek is er soms een spagaatachtige houding. Noodhulp is in sommige steden een gevoelig politiek thema. Dit komt hoe je het ook went of keert terug in de lokale verhoudingen tussen burgemeesters, wethouders, raadsleden en voedselbanken;
Er zijn twee voedselbanken die experimenteren met een online intake. Deze is echter onzes inziens voor het gros van de klanten te ingewikkeld om zonder hulpverlener in te vullen. Veel klanten mijden meestal ook dit soort online administratieve processen. Door hun (tijdelijke) onvermogen hiermee om te gaan zijn ze immers in het traject van de noodhulp beland;
De vrijwilligers zijn zonder uitzondering zeer bevlogen, lieve en empathische mensen met een eveneens zeer uiteenlopende achtergrond;
Bij de voedselbank in Den Haag waren er ook vrijwilligers die bloeddruk opnemen en op diabetes prikken. Ook is er soms (lichte) financiële hulpverlening mogelijk;
Bij de voedselbank in Den Haag werden ook eenvoudige recepten uitgedeeld die zijn toegespitst op het huidige aanbod. Zo waren er allerlei bloemkoolvariaties voor handen die week;
Voedselonzekerheid (met name onvoldoende economische toegang tot voedzaam eten) is volgens de GGD een substantieel probleem bij de Haagse klanten, en is onder meer gerelateerd een lagere inname van groente, fruit en vis wat consequenties heeft voor de verdere gezondheid op de lange termijn;
Het doorbreken van de schaamte werd door alle vrijwilligers als prioriteit genoemd. Het aanvaarden van noodhulp is in de perceptie van de klant gelijk aan het doorbreken van een behoorlijk taboe. Nadat het eerste pakket eenmaal was uitgereikt hebben wij diverse keren de opluchting op de gezichten van de klanten kunnen aflezen;
Tot slot vinden we het gebruik van positieve rolmodellen heel interessant. De gemeente Amstelveen heeft op haar YouTube-kanaal filmpjes over een minimagezin en de manieren waarop dat gezin rondkomt. Dat is een mooi voorbeeld van een manier waarop schaamte over een krappe portemonnee kan worden weggenomen.’

Met de bovenstaande bevindingen in ons achterhoofd hebben een eerste versie ontworpen van Hoewerktdevoedselbank.nl. Hiermee kunnen we de komende maanden testen doen voor het vervolgtraject.

Meer weten of meedoen?

Neem met feedback of meer informatie over dit project vooral direct contact op met projectleider Jacques de Wit via info@leerzelfonline.nl of 0348743272.